Đổi mới dạy học tác phẩm văn chương bằng phương pháp thảo luận nhóm

     Dạy học tác phẩm văn chương là một phân môn quan trọng đòi hỏi bản lĩnh của người giáo viên dạy văn. Đọc văn là quá trình giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu, phê bình tác phẩm văn học qua phương tiện lời nói, là quá trình học sinh tiếp nhận tác phẩm với tư cách người đồng sáng tạo. Nhiệm vụ của đọc văn là giúp học sinh tự khám phá, cảm thụ cái hay, cái đẹp của tác phẩm văn chương, từ đó phát triển về tâm hồn và trí tuệ. Không thể có một quá trình cảm thụ thực sự, tự giác và tự nhiên nếu học sinh không tự nỗ lực vận động.

     Tuy nhiên những năm gần đây, học sinh có xu hướng coi nhẹ và chán học văn, yếu kém về năng lực cảm thụ văn chương, lạnh lùng vô cảm trước nỗi đau của những số phận trong tác phẩm cũng như ngoài đời sống. Có thể nói đây là hệ quả tất yếu của lối dạy học văn truyền thống. Đó là lối dạy truyền thụ một chiều, thầy đọc trò chép, thầy say sưa thuyết giảng, học sinh tiếp nhận thụ động, ghi nhớ một cách máy móc về văn chương. Có khá nhiều trường hợp, giáo viên chỉ quan tâm đến nội dung tác phẩm mà chưa chú ý chúng mức về đặc trưng thể loại và ít chú ý về phương pháp.

     Tất cả những điều này cho thấy, vấn đề đổi mới phương pháp dạy học văn ở nhà trường phổ thông được đặt ra những năm gần đây là tất yếu, buộc giáo viên phải quan tâm giải quyết. Thảo luận nhóm là một trong những phương pháp dạy học tích cực được sử dụng thường xuyên trong quá trình đổi mới phương pháp dạy học hiện nay. Để khắc phục lối truyền thụ tri thức một chiều, lối học thụ động, máy móc, cần phải sử dụng phối hợp nhiều phương pháp, phương pháp dạy học truyền thống và phương pháp dạy học hiện đại, trong đó có phương pháp thảo luận nhóm.

     Phương pháp này giúp người học tự giác, tích cực, chủ động tiếp thu kiến thức. Với cách dạy học này, học sinh có nhiều điều kiện bộc lộ những suy nghĩ của mình, tạo không khí học tập sôi nổi, kích thích tất cả học sinh tham gia vào quá trình học tập; đồng thời đáp ứng mục tiêu giáo dục đề ra: “lấy học sinh làm trung tâm”. Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm vào dạy học Ngữ văn cũng là tìm đến một phương pháp dạy học mới để giờ học văn tạo nên được những rung động tình cảm sâu sắc, phát huy tính chủ động của học sinh, góp phần nâng cao chất lượng dạy – học.

     Xây dựng sáng kiến dạy học Ngữ văn bằng phương pháp thảo luận nhóm giúp:

    + Giáo viên: Chủ động sử dụng phương pháp dạy học mới. Giáo viên tự xây dựng nội dung phù trình độ nhận thức của từng lớp từ đó phát huy khả năng sáng tạo của giáo viên.

    + Học sinh: Hiểu, lý giải, xâu chuỗi tìm ra các mối quan hệ, tác động, ảnh hưởng của các nội dung; tăng cường khả năng vận dụng các kiến thức đã học vào giải quyết những vấn đề khác trong học tập và thực tiễn. Tâm lí thoải mái cho học sinh trong các buổi học, các em được chủ động làm việc trong các giờ học. Thông qua hoạt động trao đổi giữa các học sinh rèn luyện cho các em kĩ năng hợp tác trong giải quyết các vấn đề.

     Các bước tiến hành thảo luận nhóm:

     Bước 1: Sau khi chia nhóm, giáo viên giới thiệu nội dung và cung cấp thông tin, định hướng cho việc thảo luận và đề ra nhiệm vụ cụ thể cho các nhóm.

     Bước 2: Thảo luận nhóm: từng nhóm ngồi từng cụm với nhau để dễ dàng trao đổi ý kiến, giáo viên dễ dàng quan sát, động viên hoặc gợi ý (nếu cần) trong khi cả nhóm đang thảo luận. Nhóm trưởng có nhiệm vụ thu thập các ý kiến trong nhóm để báo cáo trước lớp.

     Bước 3: Thảo luận lớp: các nhóm báo cáo trước lớp, nếu cần các nhóm có thể thảo luận với nhau để đi đến kết luận.

     Bước 4: Giáo viên tổng kết và khái quát kết quả bài học.

     Phương pháp dạy họcthảo luận nhóm có những ưu điểm sau:

     + Phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh, tạo sự đoàn kết, hợp tác giữa các thành viên trong nhóm và mở rộng giao lưu với các học sinh khác, góp phần tích cực trong quá trình xây dựng nội dung bài học.

     + Giáo viên rèn luyện dần phương pháp học tập, nghiên cứu và thái độ học tập tập thể, trên cơ sở đó sẽ tạo điều kiện tốt cho các em học tập cao hơn. Rèn luyện vốn ngôn ngữ cho các em trong giao tiếp, kết chặt tình cảm bạn bè qua những lời nói sẻ chia, thông cảm và yêu thương. Giúp các em tự tin qua những lần thảo luận, thuyết trình, đồng thời rèn luyện năng lực tư duy và phát hiện vấn đề.

    + Thảo luận nhóm là cơ hội tốt cho các em học tập, trao đổi với nhau. Các em sẽ góp nhặt những kiến thức của nhau mà hoàn chỉnh dần kiến thức của mình. Tạo ra môi trường học tập nhiều màu sắc, có hứng thú, tránh được tình trạng học văn theo kiểu đọc- chép, tránh tiếp thu kiến thức thụ động nhồi nhét nên tâm lý căng thẳng, mệt mỏi, uể oải. Đối với giáo viên, áp dụng phương pháp thảo luận nhóm cho học sinh giúp thầy cô có thời gian quan sát, nhanh chóng phát hiện được nhân tố tiềm năng, hiểu thêm cá tính, tư duy, cách ứng xử của từng em, thúc đẩy sự mạnh dạn cho học sinh nhút nhát….đồng thời không còn tự biến mình thành chiếc “ loa phóng thanh”, nói nhiều mà chưa chắc đã hiệu quả.

     Bên cạnh những ưu điểm, thảo luận nhóm cũng có những nhược điểm sau:

    + Thời gian học tập trên lớp bị bó hẹp ở một tiết học (45 phút/ tiết), nên giáo viên sử dụng không khéo sẽ không cung cấp hết nội dung bài học vì phương pháp này rất mất thời gian. Do phải tập hợp học sinh thành những nhóm, giáo viên không nói rõ cách chuẩn bị nhóm trước thì lớp học sẽ rối loạn hoặc mất trật tự, bị lãng phí nhiều thời gian.

    + Nếu trình độ học sinh trong nhóm không đều nhau thì những học sinh giỏi, khá sẽ lấn lướt những học sinh trung bình, yếu. Các em trung bình, yếu sẽ không có những điều kiện nói lên ý kiến riêng của mình. Từ đấy, các em sẽ mặc cảm, ỷ lại vào bạn và không chú ý vào buổi thảo luận, còn các em khá giỏi dễ có thái độ hơn người, tự phụ. Số lượng học sinh trong lớp quá đông (mỗi lớp khoảng 40- 45 HS) cũng gây những khó khăn cho việc vận dụng thảo luận nhóm vào việc dạy và học.

     Tóm lại, phương pháp thảo luận nhóm là một phương pháp dạy học hiện đại, phát huy tính tích cực, chủ động, tự lực của học sinh, là một trong những phương pháp thích hợp để vận dụng vào dạy học phân môn đọc văn. Phương pháp này có thể giúp học sinh tự giác, hứng thú tìm hiểu hiểu tác phẩm, từng bước tri giác ngôn ngữ đế tưởng tượng, phân tích, khái quát theo con đường cảm xúc hóa phù hợp với quy luật cảm thụ văn chương.

Người viết: Nguyễn Thị Liên